دانشکدگان هنرهای زیبا

در سال 1317 ه.ش. مقرر شد که دانشکده ­ای به نام مهندسی معماری تحت ریاست ابوالحسن صدیقی و تحت نظارت وزارت « صنایع پیشه و هنر» تاسیس شود. در سال اول حدود 20 نفر دانشجو انتخاب شدند که اعلب از دانشکده ­های دیگر داوطلب شده بودند( بخصوص از دانشکده ­ی فنی). در آن زمان رشته ­ی معماری در ایران چندان شناخته شده نبود و در بازار کار هم از وجود بنّایان و معماران سنتی استفاده می­کردند.

ابوالحسن صدیقی که از فارغ ­التحصیلان مدرسه ­­ی « بوزار» فرانسه بود به ریاست دانشکده مهندسی معماری برگزیده شد. حسین طاهرزاده بهزاد که یک زمانی ریاست مدرسه ی صنایع ظریفه را بر عهده داشت، عملا ریاست دانشکده را عهده­ دار شد. در واقع تنها اسم صدیقی روی دانشکده بود و وی حتی یک بار هم بدانجا نیامد.

دانشکده در یکی از سالن­های موسسه­ ی صنایع ظریفه ( محل کنونی سازمان برنامه و بودجه ) روبروی مجلس شورای ملی افتتاح شد. استادان این دوره کسانی چون مهندس محسن فروغی، رولاند دوبرول، مهندس طاهرزاده بهزاد برادر حسین طاهرزاده بهزاد بودند که معماری تدریس می­کردند. دکتر بهرامی تاریخ هنر و غلامرضا شیخ از شاگردان کمالالملک نقاشی درس می­دادند. درس مجسمه ­سازی هم تحت نظر رفیع حالتی از شاگردان کمال­ الملک قرار داشت. وی بعدها در تاتر نیز به فعالیت پرداخت.در سال دوم 20 نفر دانشجوی دیگر بر تعداد دانشجویان دوره­ی اول افزوده شد و به علت تنگی جا، مکان دانشکده به مدرسه­ ی ایران و آلمان در انتهای خیابان سوم اسفند( سرگرد سخایی کنونی) منتقل شد و در آن اتاق­هایی را به دانشکده­ ی معماری اختصاص دادند.

ریاست دانشکده در این دوره به عهده ­ی غفاری که یکی از کارمندان عالی­ رتبه­ ی دولت بود و سابقه ­ی فعالیت­های دیپلماتیک و ... نیز داشت، سپرده شد. در آن زمان غفاری رئیس مدرسه­ ی ایران و آلمان بود که تحت نظارت وزارت «پیشه و هنر» قرار داشت. این مدرسه هم مهندس تربیت می­کرد و هم این­که تکنیسین دیپلمه می­پذیرفت و در رشته ­های آهنگری، نجاری، مکانیک و ... فعالیت داشت. در این دوره حسین طاهرزاده بهزاد صنایع ظریفه تدریس می­کرد. در پایان سال دوماین دانشکده منحل شد و به جای آن هنرکده­ ی معماری با سه رشته­ ی معماری، نقاشی و مجسمه ­سازی در مدرسه مروی افتتاح شد ( 1319 ه.ش.).

نکته­ ی گفتنی اینکه اسماعیل مرآت وزیر معارف وقت( 1318ه.ش.) برای تشکیل هنرکده­ از عده ­ای صاحب نظر دعوت به عمل آورد تا درباره ­ی تشکیل هنرکده مذاکراتی صورت گیرد. این افراد از معماران، نقاشان و مجسمه­ سازان و صاحب­ نظران نامی آن روزگار همچون آندره گدار فرانسوی، مهندس محسن فروغی، محمدعلی حیدریان( از شاگردان پیشین کمال­ الملک)، محسن مقدم، ابوالحسن صدیقی، رولاند دوبرول، ماکسیم سیرو، خانبابائیانی، خاچیک پابلویان، غلام­رضا عبادی، الکساندر موزر، اسداله قهرمان­پور و ...  بودند.

در این مذاکرات مقرر شد که آندره گدار فرانسوی ریاست افتخاری دانشکده را داشته باشد. چون ایشان ملیت ایرانی نداشتند از این­رو نمی­توانستند رئیس دانشکده باشند. از این جهت بود که مهندس محسن فروغی را به این سمت برگزیدند. برای تشکیل دانشکده یکصد هزار ریال اعتبار سالانه تعیین شد و مدرسه­ ی مروی( از بناهای دوره ­ی فتحعلی شاه) در اختیار دانشکده قرار گرفت. در آن زمان در مدرسه ­ی مروی که پشت مسجد سپهسالار قرار داشت، طلاب علوم دینی مشغول تحصیل بودند و طبیعتا انتخاب این مدرسه برای دانشکده ­ای چون هنرکده­ ی معماری چندان مناسب و مطلوب به­ نظر نمی­رسید. کما این­که وقایع بعدی این نکته را به اثبات رساند. چون چندی برنیامد بین طلاب دینی و دانشجویان هنرکده تقابل ایجاد شد و دامنه ­ی شکایت­ها بالا گرفت.این شکایت­ها و اعتراض­ها بدانجا کشید که محمدعلی فروغی- نخست­وزیر وقت- در جریان امر قرار گرفت ولی توضیحات و میانجیگری مهندس محسن فروغی- فرزند ایشان- ظاهرا مشکل را حل کرد.

بهر تقدیر هنرکده ­ی معماری به مدت دو سال در مدرسه­ ی مروی تشکیل شد. فکر تشکیل آن از وزارت معارف این بود که می­خواستند یک موسسه­ ی فرهنگی- هنری که همتای موسسات هنری فرنگ باشد، تاسیس کنند. از این رو، این هنرکده را با الگوبرداری از مدرسه ­ی عالی هنرهای زیبای پاریس ایجاد کردند. به­خصوص که در آن ایام دانشگاه تهران تازه شکل گرفته بود و از دانشکده ­ی هنر در آن خبری نبود. از این­رو چندی بعد هنرکده­ طبق تصویب ­نامه ­ای به دانشگاه تهران واگذار گردید.

طبق فصل دوم اساس­نامه هنرکده، مدت آموزشی آن به دو دوره تقسیم می­شد: دوره ­ی نخستین مشتمل بر آموزش­های نظری و دوره ­ی دوم آموزش عملی بود. مدت دوره نخستین دو سال و شامل آموزش­های لازم برای پرورش فکری- هنری و عملی معماران، نقاشان و حجّاران( مجسمه سازان) بود. در این دوره هنرجویان برای تحصیلات عالی معماری، نقاشی، حجاری آماده می­شدند. ارتقاء از این دوره به دوره­ ی دوم با گذارندن امتحان مربوطه انجام می­گرفت.

دوره ­ی دوم شامل تحصیلات عالی معماری، نقاشی و مجسمه ­سازی بود. مدت تحصیلات این دوره محدودیت نداشت ولی در هر حال کمتر از دو سال را در بر نمی­گرفت و بستگی تام به استعداد و کوشش هنرجویان داشت. در این دوره امتحان نهایی به ­عمل نمی ­آمد ولی هنرجویان باید به تدریج در مسابقه ­هایی شرکت می­جستند و امتیاز دریافت می­کردند. پس از آن­که هنرجویان طبق آئین ­نامه تحصیلات دوره ­های لازم را طی می­کردند و امتیاز کافی به ­دست می ­آوردند، می­توانستند تقاضای شرکت در پروژه­ نهایی نمایند و با موافقت شورای هنرکده به تهیه آن مشغول شوند. شورای عالی هنرکده سالی دو بار ( مهر و فروردین) برای قضاوت در طرح­های نهایی تشکیل می­شد. هنرجویانی که طرح آن­ها در شورا پذیرفته می­شد فارغ­ التحصیل هنرکده شناخته می­شدند و می­توانستند از عنوان مهندس معمار یا نقاش و یا مجسمه ­ساز استفاده کنند و به دریافت دانشنامه مربوطه نائل می­شدند. ارزش تحصیلات فارغ ­التحصیل ­های رشته ­ی معماری، کارشناسی ارشد و فارغ­ التحصیل­ های نقاشی و مجسمه ­سازی کارشناسی بود. اساس­نامه هنرکده طبق 10 ماده در یکصد و بیست و سومین جلسه ­ی شورای عالی دانشگاه و به ریاست دکتر علی ­اکبر سیاسی در مورخ سوم مهرماه 1322 ه.ش. تصویب و به موقع اجرا گذاشته شد.

آندره گدار برای تدریس در هنرکده عده ­ای از مهندسان معمار فرانسوی را که در شرکت « سنتاب» به طراحی و اجرای ساختمان­های دانشگاه تهران مشغول بودند، دعوت به ­کار کرد. این مهندسان عبارت بودند از ماکسیم سیرو، دوبرول، موزر( سوئیسی الاصل) و خاچیکپابلویان. مهندس محسن فروغی نیز در این شرکت کار می­کرد. او نیز با کمک اسماعیل مرآت شماری از استادان مدرسه « پیشه و هنر» را به تدریس دعوت کرد. افرادی چون ابوالحسن صدیقی، علی­محمد حیدریان، حسنعلی وزیری، غلامرضا عبادی، محسن مقدم دعوت شدند ولی حسنعلی وزیری این دعوت را نپذیرفت. اسداله قهرمان­پور برای امور اداری هنرکده برگزیده شد. برنامه ­ی دروس معماری را دوبرول و نقاشی و مجسمه ­سازی را صدیقی بر پایه­ ی برنامه ­ریزی آموزشی مدرسه ­ی هنرهای زیبای پاریس طرح­ریزی کردند. صدیقی در این برنامه ­ریزی ­ها با گدار اختلاف سلیقه پیدا کرد و خود را کنار کشید. ظاهرا مبنای اختلاف هم الگوبرداری یک جهته از مدرسه ­ی هنرهای زیبای پاریس بود که با طبع صدیقی چندان سازگار نبود؛ چون اعتقاد داشت در این برنامه­ ریزی­ ها باید از تجارب سایر ممالک اروپایی هم بهره گرفت. حیدریان و صدیقی از شاگردان مدرسه ­ی کمال ­الملک بودند و عبادی و مقدم هم از مدرسه ­ی هنرهای زیبای پاریس و مدرسه ­ی تاریخ هنر لوور پاریس فارغ­التحصیل شده بودند. معلم دیگر رشته­ ی نقاشی خانم مارتین آشوت امین­فر فارغ ­التحصیل مدرسه ­ی هنرهای تزئینی پاریس بود که همسر ایرانی داشت و طراحی تزئینی را تدریس می­کرد.

هنرکده پس از دو سال به ساختمان جدید دانشکده ­ی فنی دانشگاه تهران منتقل شد و زیرنظردانشگاه تهران قرار گرفت. در اینجا هنرکده فقط دارای دو اتاق بود که ظاهرا برای انجام آزمایشگاه الکتریسیته ساخته شده بود و بدون استفاده مانده بود. هنرکده مذکور به موجب قانون 29 فروردین 1328 و با تصویب مجلس شورای ملی با نام جدید دانشکده ی هنرهای زیبا در دانشگاه تهران به کار خود ادامه داد. فعالیت هنرکده در دانشکده­ ی فنی دو سال به طول انجامید تا این­که بنای دانشکده هنرهای زیبا با نظارت مهندس دوبرول و فروغی به اتمام رسید و دانشجویان به دانشکده ­ی فعلی نقل ­مکان کردند. در خلال این دوره یعنی تا تشکیل دانشکده ­ی هنرهای زیبا به طور مستقل، نخستین دانشجویان رشته­ های مختلف هنرهای زیبا نیز فارغ­ التحصیل شدند.

دانشکده ­ی هنرهای زیبا در دهه­ ی سی و چهل شمسی به سرعت رو به گسترش نهاد و رشته ­های جدیدی همراه با برنامه ­ریزی­ های وسیع آموزشی و پژوهشی تشکیل شد. این دانشکده در ادامه ­ی فعالیت­های علمی خود دارای شش گروه آموزشی گردید که رشته­ های مربوط به هر گروه به قرار زیر بوده است:

1- گروه معماری: دوره ­های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری

2- گروه هنرهای تجسمی: دوره­ های کارشناسی مجسمه ­سازی، نقاشی، عکاسی، ارتباط تصویری و دوره ­های کارشناسی ارشد ارتباط تصویری و پژوهش هنر و دکتری پژوهش هنر

3- گروه هنرهای نمایشی: دوره­ های کارشناسی کارگردانی، بازیگری، ادبیات نمایشی، طراحی صحنه، نمایش عروسکی و کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی و سینما

4- گروه موسیقی: دوره ­های کارشناسی موسیقی

5- گروه شهرسازی: دوره­ های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری

6- گروه طراحی صنعتی: دوره ­های کارشناسی و کارشناسی ارشد طراحی صنعتی

در سال 1384 دانشکده­ ی هنرهای زیبا به پردیس هنرهای زیبا، مرکب از سه دانشکده ­ی هنرهای تجسمی، شهرسازی، معماری و یک پژوهشکده «فرهنگ و هنر»تبدیل گردید. پردیس هنرهای زیبا اکنون دارای 113عضو هیئت علمی در مرتبه­ های استادی، دانشیاری، استادیاری و مربی است. دانش ­آموختگان بی­شمار پردیس در حال حاضر چهره­ های مشهور و برجسته ­ی کشور و در مواردی جهان هستند. این چهره ­ها برنده ­ی جوائز متعددی در جشنواره ­های هنری جهان به عنوان دانشجو، هیئت علمی یا دانش­ آموخته گردیده ­اند.